W Lasach Państwowych, także tych zarządzanych przez Nadleśnictwo Nowa Dęba występuje wiele form ochrony fauny i flory. Jedną z nich jest dbanie o pomniki przyrody czyli twory natury uznane za cenne ze względów kulturowych, naukowych, zabytkowych lub innych. Za pomniki przyrody uważa się elementy przyrody ożywionej i nieożywionej o szczególnych walorach przyrodniczych.

Skąd pomysł by takim okazom nadawać szczególny status? Wszystko zaczęło się od niemieckiego przyrodnika i podróżnika Alexandra von Humboldta, który na przełomie XVIII i XIX wieku wysunął postulat nadania wyjątkowym okazom przyrody uprzywilejowanej pozycji, gwarantującej im bezpieczne przetrwanie na kolejne lata. Idea ta stopniowo zaczęła zyskiwać zrozumienie na kontynencie europejskim, co przekładało się na prawodawstwo poszczególnych krajów.

W Polsce idea ochrony środowiska była żywa już od momentu odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Już w 1918 r. podejmowano pierwsze decyzje ukierunkowane na tworzenie administracji leśnej, chroniącej nasze naturalne dziedzictwo. W 1924 r. powstało przedsiębiorstwo Polskie Lasy Państwowe, któremu prezydent Polski Stanisław Wojciechowski powierzył gospodarowanie polskimi lasami. Przez cały okres 20-lecia międzywojennego do polskiego prawodawstwa wprowadzano zapisy regulujące ochronę pojedynczych i grupowych wartości przyrodniczych. Idee te rozwijano również w okresie PRL kiedy to za ustanawianie pomników przyrody odpowiedzialna była Rada Narodowa. Po 89 roku funkcje RN w tym zakresie przejął wojewoda. Od 2009 roku ustanawianie i znoszenie pomników przyrody należy do wyłącznej kompetencji Rady Gminy.

Pomnik przyrody, będący pojedynczym tworem, oznacza się tabliczką koloru zielonego. Z kolei pomnik przyrody, będący skupiskiem tworów przyrody, oznacza się tablicą czerwonego koloru.

Jakie „dzieło” przyrody może zyskać miano pomnika? Zagadnienie to reguluje ustawa ochronie przyrody oraz przynależne do niej rozporządzenia. To właśnie tam znajdziemy ściśle prawną definicje pomników przyrody zgodnie, z którą są to „pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.”.  Minister właściwy do spraw środowiska w drodze rozporządzenia określa kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody do których zalicza się ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej – ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.

Jeśli znajdziesz drzewo lub inny obiekt spełniający definicje i kryteria pomnika przyrody, możesz we własnym zakresie zawnioskować do właściwej terytorialnie Rady Gminy o  nadanie mu takiego statusu. We wniosku tym powinieneś podać lokalizację potencjalnego pomnika oraz wszystkie istotne dla sprawy parametry. Wniosek należy merytorycznie uzasadnić. W Internecie znajduje się wiele poradników jak „krok po kroku” przejść tę procedurę.

Na terenie objętym zarządem Nadleśnictwa Nowa Dęba znajdują się 144 pomniki przyrody. Najliczniejszą grupą są pojedyncze drzewa wyróżnione ze względu na swój wiek oraz wielkość, a spośród nich najliczniejszą grupę stanowią  - jak na nazwę miasta przystało – dęby szypułkowe. 
Z powodu ukształtowania naszego terenu nie występują u nas pomniki w postaci głazów, skałek, grot czy jaskiń.  Jako ciekawostkę można dodać, że kilka lat temu w wykazie pomników przyrody – jako pomnik powierzchniowy – figurował zimoziół północny. Finalnie został on wykreślony z rejestru gdyż komisyjnie nie potwierdzono jego obecności w terenie.

Nie powinno to jednak zniechęcać miłośników przyrody do leśnych spacerów i  poszukiwań wyjątkowych okazów.  Być może to właśnie Tobie uda odnaleźć się prawdziwy skarb przyrody, który uda się zachować dla przyszłych pokoleń!